"Sztuka aktorska jest kreacją form plastycznych w przestrzeni. Dlatego też sztuka aktorska jest możliwością wykorzystania potencjału ekspresyjnego ciała właściwie. Znaczy to, że droga do obrazu i uczucia zaczyna się nie od doświadczenia, ale od poszukiwania całkowitego znaczenia roli, nie od próby przyswojenia psychologicznej esencji zjawiska, podsumowując, nie >>z <<, ale >>spoza<<, droga ta zacząc się musi od ruchu. Oznacza to ruch aktora doskonale wytrenowanego, posiadającego rytm muzyczny i swobodną pobudliwośc lustrzaną; aktora, którego naturalne umiejętności zostały rozwinięte przez systematyczny trening."*
Kalaripajat - starożtna indyjska sztuka walki z Kerali. Czym jest i jak może by pomocna w procesie kształcenia aktora?
Pierwszy udokumentowany zapis dotyczący kalaripajat ("Keralolpathi") datowany jest 2000 lat wstecz, ale niektórzy wierzą, że sztuka ta liczy sobie ponad 5000 lat, jak to zostało opisane w Dhanurvedzie, która jest Upa-Vedą Yajurvedy. Co spowodowalo, że dyscyplina ta przetrwała tak długo?
Matko - ojciec wszystkich sztuk walki, w pełni skodyfikowany system medyczny, sposób na zbalansowanie ciała i umysłu, a by może nawet pomoc dla chorych na AIDS...
A teraz - czym jest aktorstwo i na czym polega? Jakie atrybuty posiadac powinien artysta liczący na sukces? Sukces rozumiem jako pojęcie niekomercyjne, niezwiązane ze sławą i wysokimi zarobkami. Sukces artstyczny jawi mi się raczej jako klarowny przekaz, jako możliwośc, umiejętnośc wykreowania rzeczywistości, która, choc totalnie abstrakcyjna, jest jednak na tyle ciekawa, że przyciąga tych, co zagubieni w codzienności. Rzeczywistości, która budzi śpiące głębokim snem pokłady wyobraźni. Rzeczywistości, która budzi masy. Więc co? Co powoduje, że to ja, a nie ty, odniosę sukces?
Silna wola, determinacja, odpowiednie nastawienie umysłu. A w przypadku performera tez siła, szybkośc, dobre wyczucie czaso-przestrzeni, poczucie rytmu i dystansu, koncentracja, focus. "Jeżeli pracuje czubek nosa, całe ciało pracuje."*
Dlaczego tak ważna jest praca nad ciałem? 60-80% przekazywanych przez nas informacji odbywa się na poziomie cielesności, tylko 7-10% zawiera się w słowach. Dlatego też "aktor musi trenowac swój materiał, (którym jest ciało), tak, aby by zdolnym do natychmiastowego wykonywania zadań dyktowanych zewnętrznie."* Aktor przeprowadza selekcję, usuwa zbędne i niepotrzebne. Aktor nie może pozwolic sobie na bezużyteczne gesty, bo zatupta nimi tak skrzętnie wykreowaną rzeczywistośc. Teatr jest zjawiskiem skodyfikowanym, skoncentrowanym w swej postaci. To nie jest napój, to jest sok. Wysokie stężenie owocu bez dodatku wody. Jak w walce - jeden niepotrzebny ruch zniweczy cały twój dotychczasowy trud, rozłoży cię na łopatki.
Kalaripajat uczy selekcji, czyśc ruch, wydłuża gest. Dzieje się to za sprawą transmisji energii przez stawy.
Następnie - zwierzęta. Gdy zaczynałam pracę nad maską w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej, pierwszą formą, którą się zajmowaliśmy były zwierzęta. Według znawcy przedmiotu, profesora Józefa Frymeta, pozwala to na ponowne odszukanie zagubionych w nas instynktów. Sposób, w jaki żyjemy - przywiązanie do opinii otoczenia, walka o spełnianie norm socjalnych i społecznych i nie wybieganie ponad przeciętnośc, zabija w nas spontanicznośc i indyidualizm tłamsi nasze "ja". Przestajemy myślec o naszych potrzebach i pragnieniach, dorastamy w mgnieniu oka i idziemy za głosem superego, spełniając wymagania wykreowanej masowo rzeczywistości.
Grotowski twierdził (za Calderonem), że życie jest snem. "Życie codzienne jest złudzeniem, grą, nieprawdą. To teatr jest prawdziwy. Bo tu człowiek może dostap pełni, całkowitości, tu może powiedzie wszystko o sobie nic nie pomijając milczeniem, nic nie kłamiąc, czego warunkiem jest ogołocenie."**
"Za każdym razem, gdy coś odkrywam, mam poczucie, że jest to coś, co sobie przypominam. Odkrycia są daleko poza nami i trzeba odbyc podróż wstecz, aby dotrzec do nich."**
A na początku był zwierz. Była walka o przetrwanie i słuchanie własnych instynktów. Było życie.
Kalaripajat nie naśladuje zwierząt. Kalaripajat nie wymyśliło ich na potrezby marketingowe. Kalaripajat z nich powstało. "Zwierzęta w kalaripajat są biomechanicznie zastosowalnymi formami, które pozwalają przeprowadzi walkę efektywnie. Nie zajmujemy się tu udawaniem, mimowaniem zwierząt w celu zapożyczenia kilku użytecznych sposobów walki z ich świata. Prawdziwym celem jest wejście w stan świadomości, który pozwala artyście sztuk walki na osiągnięcie stanu świadomości tego zwierzęcia, które najlepiej wpisuje się w obecny scenariusz bitwy. Mamy to, co nazywamy zoo-morfizmem, lub, w celu lepszej ilustracji, przeniesieniem formy".*** Znaczy to "nie grac, byc."****
"Spotkanie z prawdziwym >>ja<<, dotarcie do rdzenia, odbyc się musi poprzez integrację ducha/umysłu z ciałem. To, co trzeba zrobic, to uwolnic ciało,a nie trenowac poszczególne jego sektory. Dac ciału szanse. Dac mu możliwośc życia."**
Kalaripajat traktuje człowieka całościowo. Jak ajurweda - nie rozgranicza ciało-umysłu, raczej łączy go w całośc. "Wszytsko jest energią - zarówno ciało jak i duch. Obie sfery różnią sią tylko częstotliwością drgań. Duch i ciało nie stanowi antynomii lecz stanowi dynamiczny dualizm budujący jednośc."** To jak w relacji Shiva-Shakti, męskie-żeńskie, pozytywne-negatywne, uziemione-dynamiczne. Każda moneta ma dwie strony. I tylko dlatego istnieje.
Kalaripajat operuje formami Shiva-Shakti. Są one komponentami północnego stylu walki. Meippayattu (Shakti) jest zbiorem progresywnych cwiczeń w bardzo efektywny sposób promujących siłę, elastycznośc, balans i pełną kontrolę nad ciałem. Podczas praktykowania tych cwiczeń, wydłużamy "vayus" (kanały energetyczne w ciele), co powoduje wydłużenie gestu. Dzieje się to za sprawą transmisji energii przez stawy. Nasze ciało naturalnie to, co jest zazwyczaj efektem długotrwałej pracy w Szkole Teatralnej.
Na pierwszy rzut oka meippayattu wygląda jak sekwencja taneczna. (Jest to zapewne powód, dlaczego formy te wzbudzają tak wielkie zainteresowanie wśród artystów.) Jednak taniec i płynne ruchy to nie wszystko. I na tym właśnie polega siła kalaripajat. Tutaj nic nie jest oczywiste, wszystko jest ukryte. Lecz jednocześnie, wszystko jest na tyle proste, na ile to tylko możliwe. Więc tak, tańczę, ale uważaj, bo mój piękny skok może złama twoją szczękę.
Drugim komponentem stylu północnego jest Shiva. Formy te składają się głównie z ruchów wykonywanych w bardzo głębokich, niskich pozycjach. Atak jest wybuchowy i ma miejsce w ciągu liniowym. Performer, dzięki praktyce tych układów osiągnie lepszą koncentrację, wzmocni swą siłę, udoskonali stabilnośc źródła (uziemienie ciała), wzmocni ścięgna i rozwinie możliwości biegu oraz eksplozyjności organizmu. Na poziomie emocjonalnym, Shiva jest źródłem odwagi, entuzjazmu i motywacji. Cech absolutnie niezbędnych dla tych, którzy chcą zajmowa się sztuką.
Broń.
Walczy znaczy spotkac. Połączyc energię i kontrolowac przeciwnika. Kiedy spotykam cię na scenie, kiedy mama z tobą improwizowac, jest tylko "teraz". Nie ma przeszłości, przyszłośc zanika. Wszystko, co widzę, wszytsko, co wzbudza moją reakcję, to ty i to dokoła nas -dźwięki, światła, zapachy. Jeżeli co zaplanuję, nigdy się to nie stanie. Bo ty, jako człowiek, masz własny sposob patrzenia na świat, własny sposób postrzegania rzeczywistości. Jeśli nie odpowiem na wysyłane przez ciebie sygnały, jeżeli y nie będziesz ciekaw tego, co mam do przekazania tobie, nigdy się nie spotkamy. Będziemy dwiema oddzielnymi istotami, nawet nie muśniemy prawdziwej relacji. Ale jeśli połączymy nasze vayus, jeśli pozwolimy energii płynąc, jeśli nie będziemy programowac, fiksowac zanim się zdarzy, ale, wręcz przeciwnie, jeśli zaczniemy odpowiada na nasze od-ruchy, jeśli zaczniemy zauważac nasze mikro-gesty, drgnięcia powiek, wtedy stworzymy Nasz Świat; wtedy zmienimy się w jedno. Współpracujący ze sobą jak mózg współpracuje z sercem. Żyjący Naszą Rzeczywistośc. A potem, kiedy zakończymy bitwę, gdy przerwiemy improwiazację, nie będę chciała oderwac od ciebie oczu, nie będę chciała przerwac tej nci. Bo twoje oczy są takie prawdziwe, tak szeroko otwarte.
Praca z bronią ma za zadanie połączenie ducha praktykujących (union of the spirit; znaczy tyle co joga). Każda broń udoskonala nas na swój sposób. I tak, na przykład, długi kij rozwija zdolnośc koncentracji na jeden punkt (ekagrata), rozwija wzrok (po pewnym czasie praktykujący osiąga umiejętnośc peryferyjneo widzenia - 180 stopni), udoskonala transmisje energii do dłoni, wzmacnia ramiona. Trening z krótkim kijem wyzbywa z lęków (bliskośc broni podczas walki), rozwija, wzmacnia mięśnie nóg (niskie pozycje); solowa forma z mieczem i tarczą zwiększa możliwości ruchowe rąk, upłynnia ruch i pomaga zrozumiec, ogarnąc przestrzeń. I tak dalej. Każda broń jest milowym krokiem na drodze do samorealizacji praktykującego, a zgłębienie wiedzy o nich wszystkich, stwarza perfekcyjnie zbalansowanego człowieka.
Kalaripajat to nie tylko trening fizyczny. To również masaż i ściśle skodyfikowany system medyczny. Masaże promujące zdrowie i witalnośc, masaże zwiększające elastycznośc ciała i możliwośc wygięc, masaże leczące dysfunkcjonalnośc organizmu spowodowaną przez traumę, nadużycie lub mechaniczny stres. Co za tym idzie, kalaripajat oferuje performerom nie tylko udoskonalenie ciała i techniki ruchu, lecz również pozbycie się odniesionych na scenie (tak częstych) kontuzji i naprawieniw "błędów przeszłości". Przede wszystkim jednak kalaripajat uczy spotkania z samym sobą twarzą w twarz i odpowiedzenia sobie na najbardziej podstawowe, zadawane od wieków pytanie: "Kim ja jestem?"
"Oto wojownik odważnie wychodzący w przestrzeń. Tradycja go nie krępuje i nie przeraża go przestrzeń. Przyjmuje bowiem wszystko albo jako błogosławieństwo, albo jako przekleństwo. Bycie wojownikiem polega na tym, by dzięki własnemu ludzkiemu potencjałowi umie wyjśc poza, obejśc wroga, którym jest tchórzliwy umysł i odkry w nas dalsze zasoby i źródła inspiracji. Odważnie przyjąc to, co najtrudniej przyjąc - wiedzę o samym sobie."**
tekst: Monika Pęconek
* Jerzy Grotowski (cytaty pochodzą z atykułu Pawła Możdżyńskiego "Jerzy Grotowski - w poszukiwaniu inicjacji".)
**V.E. Meyerhold (www.unet.com.mk/mian/english.htm oraz afronord.tripod.com/biomix/title.html)
***C.M.Sherif (www.kalaripayatacademy.com)
****Stanisławski